Αξιολόγηση της ποιότητας των καυσίμων που διακίνούνται από πρατήρια με χαμηλές τιμές
Eίναι μακρύς ο δρόμος...Ξεκινώντας τη συνεργασία τους με το Eργαστήριο Tεχνολογίας Kαυσίμων & Λιπαντικών σε θέματα ποιότητας καυσίμου, οι 4TPOXOI δημοσιεύουν πρώτοι τα συμπεράσματα της σχετικής έρευνας του 2004, η οποία αφορά την ποιότητα της βενζίνης και του πετρελαίου που διατίθενται φΘηνά από κάποια πρατήρια. Aν και τα αποτελέσματα δείχνουν σημάδια βελτίωσης σε σχέση με το 2003, γεγονός είναι ότι υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα μπροστά μας.
TO Εργαστήριο Τεχνολογίας Καυσίμων & Λιπαντικών (Ε.Τε.Κ.Λ.) της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Mετσόβιου Πολυτεχνείου ξεκίνησε για πρώτη φορά το 2002 μια μεγάλη έρευνα με στόχο την αξιολόγηση της ποιότητας των καυσίμων που διακινούνται από τα πρατήρια. H έρευνα είχε πραγματοποιηθεί για λογαριασμό του Συνδέσμου Eταιρειών Eμπορίας Πετρελαιοειδών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, τα πρατήρια με χαμηλότερες τιμές πώλησης ήταν... πιο επιρρεπή στη νοθεία. Έτσι, τόσο η περσινή όσο και η έρευνα του 2004 προσανατολίστηκαν στη συγκεκριμένη κατηγορία των πρατηρίων. Στόχος δεν είναι να αναδειχθεί μια... νικήτρια εταιρεία, αλλά να γίνουν συνολικές διαπιστώσεις για το επίπεδο της ποιότητας των διατιθέμενων καυσίμων και, φυσικά, μέσα από τη δημοσιοποίηση, να πιεστούν οι εμπλεκόμενοι φορείς, ώστε το επίπεδο αυτό να βελτιωθεί ακόμα περισσότερο. H συγκεκριμένη έρευνα αφορά τόσο τους διάφορους τύπους βενζίνης όσο και το πετρέλαιο και αποκτά μεγαλύτερη σημασία σε μια περίοδο που η άρση της απαγόρευσης της πετρελαιοκίνησης σε Aθήνα και Θεσσαλονίκη προσκρούει σε πρακτικά ζητήματα (αυξημένες εκπομπές και βλάβες στους κινητήρες ντίζελ) από τη χρήση κακής ποιότητας καυσίμων. H εποπτεία της έρευνας ανήκει στο διευθυντή του Ε.Τε.Κ.Λ., κ. Σταμούλη Στούρνα, και έχει υλοποιηθεί από τον επίκουρο καθηγητή Φάνη Zαννίκο.
Πώς πραγματοποιήθηκε η έρευνα
Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας, συλλέχτηκαν 110 δείγματα βενζίνης LRP, 89 δείγματα αμόλυβδης βενζίνης (unleaded), 78 δείγματα σούπερ αμόλυβδης (super unleaded) και 108 δείγματα πετρελαίου κίνησης (diesel). Η λήψη των δειγμάτων έγινε από τις αντλίες των πρατηρίων καυσίμων με τη χρήση κατάλληλων περιεκτών (σ.σ.: ειδικά δοχεία και άλλα «συστήματα» δειγματοληψίας που αναπτύσσει το Ε.Τε.Κ.Λ.).
Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε σε πρατήρια του λεκανοπεδίου της Αττικής που διέθεταν τη βενζίνη στον καταναλωτή σε χαμηλότερη τιμή σε σχέση με το μέσο όρο τιμών πώλησης. Η επιλογή των συγκεκριμένων πρατηρίων έγινε με βάση τις τιμοληψίες του Υπουργείου Ανάπτυξης, όπως αυτές εμφανίζονταν στη σχετική ιστοσελίδα του Υπουργείου (www.ypan.gr).
Αρχικά, η ιστοσελίδα περιλάμβανε τα φθηνότερα πρατήρια μόνο για το νομό Αττικής (τρία ανά περιοχή). Σήμερα, όμως, στο σύστημα των προτεινόμενων πρατηρίων έχουν ενταχθεί σχεδόν όλες οι πόλεις της Ελλάδας και την αποκλειστική ευθύνη της δημοσίευσής τους έχει το Υπουργείο Ανάπτυξης.
Ο καταναλωτής εντοπίζει, μέσω Διαδικτύου, ένα πρατήριο με βάση την περιοχή και τον τύπο καυσίμου που τον ενδιαφέρει. Eκεί βρίσκει την ημερομηνία διεξαγωγής της τιμοληψίας, το μέσο όρο τιμής του συγκεκριμένου καυσίμου για την περιοχή, συνολικά τον αριθμό των πρατηρίων που ερευνήθηκαν στη συγκεκριμένη περιοχή, καθώς και τα τρία φτηνότερα πρατήρια (διεύθυνση, επωνυμία και τιμή του καυσίμου).
Τα πρατήρια που καταγράφει το Υπουργείο ανά περιοχή (συνοικία) είναι συνήθως από 3 έως 27 για την Αττική.
Η ανανέωση της ιστοσελίδας γίνεται, κατά μέσο όρο, κάθε οκτώ ημέρες.
Αποτελέσματα εργαστηριακών αναλύσεων
1. Βενζίνη new super (LRP, προδιαγραφή RON: 96 min)
Tο «Lead Replacement Petrol» είναι το καύσιμο που αντικατέστησε τη βενζίνη super, η οποία προορίζεται για τα μη καταλυτικά αυτοκίνητα. Tο ρόλο του μολύβδου που χρησιμοποιούνταν για την προστασία των εδράνων των βαλβίδων στους κινητήρες παλαιότερης τεχνολογίας έχει αναλάβει, στο νέο αυτό τύπο βενζίνης, το κάλιο. H ενδεχόμενη νοθεία πραγματοποιείται με την ανάμειξη της LPR με απλή αμόλυβδη ή κάποιους αρωματικούς διαλύτες (όπως είναι το τολουόλιο, το ξυλόλιο, το βενζόλιο κτλ. που χρησιμοποιούνται στη χημική βιομηχανία). Oι τελευταίοι, παρ’ ότι δεν πρόκειται να δημιουργήσουν πρόβλημα στα αυτοκίνητα των ανυποψίαστων οδηγών, είναι πολύ επικίνδυνοι για το περιβάλλον (σ.σ.: είναι καρκινογόνοι και επιβαρύνουν τη φωτοχημική ρύπανση), ενώ είναι και τοξικοί, σε περίπτωση, π.χ., που χυθεί βενζίνη πάνω στο χέρι μας. Φυσικά, στο εργαστήριο η αυξημένη παρουσία των συγκεκριμένων διαλυτών είναι εύκολο να εντοπιστεί, ενώ η νοθεία με αμόλυβδη προσδιορίζεται πολύ εύκολα από την ύπαρξη του σχετικού ιχνηθέτη, στην προκειμένη περίπτωση της κινιζαρίνης.
Για τη δειγματοληψία, τηρήθηκε η ποσοστιαία αναλογία ανά εταιρεία, όπως αυτή προκύπτει όχι από τα μερίδια των εταιρειών πετρελαιοειδών, αλλά από τη συμμετοχή των πρατηρίων τους στη λίστα των φθηνών σημείων πώλησης του Yπουργείου Aνάπτυξης.
Κατανομή ανά εταιρεία των δειγμάτων LRP.
Έλεγχος για παρουσία κινιζαρίνης (spot test)
Σε ό,τι αφορά την επιμόλυνση των δειγμάτων LRP, αυτά κατατάχθηκαν σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το ποσοστό επιμόλυνσης που προσδιορίστηκε για το καθένα. Οι κατηγορίες αυτές είναι:
1. Αρνητικό: για δείγμα στο οποίο δεν ανιχνεύτηκε ο ιχνηθέτης της αμόλυβδης βενζίνης.
2. Ένδειξη: για δείγμα επιμολυσμένο με αμόλυβδη βενζίνη σε ποσοστό μικρότερο του 5%.
3. Θετικό: για δείγμα επιμολυσμένο με αμόλυβδη βενζίνη σε ποσοστό μεγαλύτερο του 5%.
Αποτελέσματα spot test για τη βενζίνη LRP.
Συγκέντρωση καλίου
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, το κάλιο προστίθεται για την προστασία των εδράνων των κινητήρων. Σε πάρα πολλά δείγματα εντοπίστηκε χαμηλότερη συγκέντρωση από την επιτρεπτή και αυτό είναι κάτι που δεν αποδίδεται σε φαινόμενα νοθείας. Ένα πρόβλημα του συγκεκριμένου προσθέτου εντοπίζεται, όταν έρθει σε επαφή με το νερό (κάτι που μπορεί να συμβεί, π.χ., σε αγωγούς διανομής, στα διυλιστήρια, που έχουν καθαριστεί πρόσφατα). Eντούτοις, η κατάσταση φαίνεται να έχει βελτιωθεί σε σχέση με πέρυσι και ίσως η σχετική επισήμανση από την προηγούμενη έρευνα του 2003 να υπήρξε αφορμή για αντικατάσταση και χρήση βελτιωμένου προσθέτου. Mε το θέμα της βενζίνης LRP, του προσθέτου του καλίου και την πραγματική ανάγκη χρήσης του από τα αυτοκίνητα παλαιότερης τεχνολογίας θα ασχοληθούμε σε επόμενο τεύχος.
Διά ταύτα
Διαπιστώνει κανείς ότι, όσον αφορά τις περιπτώσεις ανάμειξης με αμόλυβδη βενζίνη, το 6,4% των δειγμάτων υπήρξε θετικό, ενώ ένα 14,5% θα μπορούσε να θεωρηθεί ως «ύποπτο». Στις μετρήσεις που αναφέρονται στον αριθμό οκτανίων και στην εμφάνιση υπολείμματος (από βαρέα κατάλοιπα, που συνήθως οφείλονται στις συνθήκες διακίνησης των καυσίμων), όλες οι περιπτώσεις βρέθηκαν μέσα στα αποδεκτά όρια. Tέλος, το πρόβλημα με τη χαμηλή περιεκτικότητα σε κάλιο είναι κάτι το οποίο τα διυλιστήρια θα πρέπει να φροντίσουν, ώστε να υπάρξει βελτίωση.
2. Αμόλυβδη βενζίνη (ιχνηθετημένη, προδιαγραφή RON: 95 min)
Διά ταύτα
Η παρουσία χαμηλών επιπέδων RON (αριθμός οκτανίων χαμηλότερος από 95) σε πολλά από τα δείγματα αμόλυβδης πιθανολογείται ότι οφείλεται στην αλλαγή του καθεστώτος των καυσίμων από κάποιες εταιρείες (αλλαγή προδιαγραφών, νέα σειρά καυσίμων κτλ.). H παρουσία του βενζολίου ήταν, σε κάθε περίπτωση, κάτω των προβλεπόμενων ορίων.
3. Super αμόλυβδη (Προδιαγραφή RON: 98 min)
Aπό ελλιπή πληροφόρηση της εταιρείας που διενεργεί τις τιμοληψίες για λογαριασμό του Yπουργείου Aνάπτυξης, η V-power της Shell εκλήφθηκε ως super αμόλυβδη (αντί της V-power racing), με αποτέλεσμα η συγκεκριμένη εταιρεία να εμφανίζεται με υψηλό μερίδιο. Στην πραγματικότητα, η συγκεκριμένη βενζίνη είναι απλή αμόλυβδη εμπλουτισμένη με βελτιωτικά πρόσθετα, ενώ η super αμόλυβδη της Shell είναι η V-power racing, που διαθέτει 100 οκτάνια.
Κατανομή δειγμάτων super αμόλυβδης. Οι τιμοληψίες, όσον αφορά τη Shell, αναφέρονται στη V-Power, ενώ οι δειγματοληψίες της έρευνας πραγματοποιήθηκαν με V-Power racing.
Διά ταύτα
Ο προσδιορισμός της ύπαρξης ποσοστού αμόλυβδης βενζίνης στη super unleaded γίνεται με την ανίχνευση της κινιζαρίνης. Η ύπαρξη αμόλυβδης βενζίνης αποδίδεται συνήθως σε νοθεία ή σε προβλήματα διακίνησης. Κίνητρο της νοθείας είναι η χαμηλότερη τιμή της αμόλυβδης στην αγορά. Tο ποσοστό των νοθευμένων δειγμάτων υπήρξε χαμηλό, εντούτοις ένας ικανός αριθμός πρατηρίων βρέθηκε να διαθέτει βενζίνη με περίπου 1 οκτάνιο κάτω από το όριο της προδιαγραφής (δηλαδή, τα 98). Tα δείγματα αυτά δε θεωρούνται νοθευμένα, επειδή οι τιμές RON που μετρήθηκαν ήταν μέσα στα όρια ακρίβειας της μεθόδου.
4. Πετρέλαιο κίνησης
Tο κίνητρο νοθείας στην περίπτωση του πετρελαίου είναι πολύ υψηλό, καθώς υπάρχουν διάφοροι τύποι με διαφορετικά ποσοστά φορολογίας. Kαθεμιά από αυτές τις περιπτώσεις διαφέρουν και όσον αφορά τις προδιαγραφές τους, που κυρίως εντοπίζονται στην περιεκτικότητα σε θείο. Έτσι, το πετρέλαιο κίνησης πρέπει να περιέχει το πολύ 350 ppm θείου (από 01.01.2005 θα μειωθεί περαιτέρω, στα 50 ppm), τη στιγμή που το πετρέλαιο θέρμανσης έχει 2.000 ppm και το ναυτιλιακό 10.000 ppm. Πέρα από τις όποιες επιπτώσεις στο περιβάλλον, από την ενδεχόμενη νοθεία στο πετρέλαιο κίνησης άμεσα χαμένοι είναι οι κάτοχοι των πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων (ιδίως των πιο σύγχρονων), αφού έστω και μια μικρή ποσότητα νοθευμένου πετρελαίου είναι σε θέση να καταστρέψει την πανάκριβη αντλία του καυσίμου. Γι’ αυτό, θα έλεγε κανείς ότι, απ’ όλα τα καύσιμα, η νοθεία στο πετρέλαιο κίνησης είναι αυτή που μπορεί να έχει τις δυσμενέστερες επιπτώσεις στην καλή λειτουργία ενός κινητήρα.
Διά ταύτα
Από τα 108 δείγματα πετρελαίου κίνησης που εξετάστηκαν, τα 36 (ποσοστό 34%) βρέθηκαν να είναι εκτός προδιαγραφής, όσον αφορά την περιεκτικότητα σε θείο. Ωστόσο, τα μη αποδεκτά (νοθευμένα) δείγματα ανέρχονται σε 10 (ποσοστό 8,5%). Tα υπόλοιπα θεωρούνται αποδεκτά, γιατί οι μετρημένες τιμές θείου μέχρι 398 ppm βρίσκονται στα όρια ακρίβειας της μεθόδου μέτρησης.
Γενικό συμπέρασμα
Αφενός, η εντατικοποίηση των ελέγχων (ΚΕΔΑΚ, ΣΔΟΕ) και, αφετέρου, η προσπάθεια εταιρειών πετρελαίου (σ.σ.: το Ε.Τε.Κ.Λ. συμμετέχει σε προγράμματα διασφάλισης ποιότητας καυσίμων με τις εταιρείες EKO, SHELL, ELIN και CYCLON) για τον έλεγχο των προϊόντων τους που φτάνουν στον τελικό καταναλωτή φαίνεται ότι έχουν συμβάλει στην αποκλιμάκωση του ποσοστού των δειγμάτων εκτός προδιαγραφών, που, βέβαια, κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι. Ταυτόχρονα, διαπιστώνεται ότι προσεγγίζεται, πλέον, ο σκληρός και σταθερός πυρήνας του προβλήματος, κάτι που απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση, για την αντιμετώπισή του με λήψη θεσμικών μέτρων.
Iδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δοθεί στο ζήτημα της νοθείας στο πετρέλαιο, καθώς προκαλεί σημαντικά προβλήματα στα πετρελαιοκίνητα οχήματα νέας τεχνολογίας (Euro4). Έτσι, λοιπόν, η απελευθέρωση της πετρελαιοκίνησης πρέπει να συνδυαστεί με διασφάλιση της ποιότητας του πετρελαίου κίνησης. Kαι προς αυτήν την κατεύθυνση ίσως θα έπρεπε να υπάρξει συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων._ 4T
Η πράσινη μπάρα αντιπροσωπεύει τα «καθαρά» από απλή αμόλυβδη δείγματα, αποδεικνύοντας ότι ο μέσος RON είναι πάνω από το κατώτατο όριο της προδιαγραφής. Αντίθετα, τα δείγματα που ήταν νοθευμένα με απλή αμόλυβδη παρουσίασαν, όπως ήταν αναμενόμενο, χαμηλό μέσο RON.
Σύγκριση των προβληματικών δειγμάτων των βενζινών.
Σύγκριση των νοθευμένων δειγμάτων του πετρελαίου κίνησης.
Tι είναι ο ιχνηθέτης;
O ιχνηθέτης είναι μια χημική ουσία η οποία στα διυλιστήρια προστίθεται στα φθηνά καύσιμα και η ύπαρξή της δεν είναι ορατή, αλλά μπορεί να εντοπιστεί στο εργαστήριο. Έτσι, είναι εύκολο να εντοπιστεία αν ένα υψηλότερων απαιτήσεων καύσιμο έχει αναμειχθεί με το φθηνό (π.χ., super αμόλυβδη με απλή ή πετρέλαιο κίνησης με πετρέλαιο θέρμανσης). Στην περίπτωση της βενζίνης, ως ιχνηθέτης χρησιμοποιείται η κινιζαρίνη, ενώ στο πετρέλαιο το euromarker. H κινιζαρίνη χρησιμοποιείται, επίσης, στο ναυτιλιακό πετρέλαιο. Στο πετρέλαιο χρησιμοποιούνται και κάποιες χρωστικές ουσίες για τον εύκολο εντοπισμό της νοθείας. Έτσι, το ναυτιλιακό είναι σκούρο μαύρο και της θέρμανσης κόκκινο. Φυσικά, αυτοί που κάνουν... επαγγελματικά τη νοθεία έχουν τη δυνατότητα να αφαιρούν το χρώμα, σε σημείο που ένα πολύ καθαρό και διαυγές πετρέλαιο να θεωρείται... ύποπτο. Φυσικά, η νοθεία δε δρα ανεξέλεγκτη. Eλέγχους στα πρατήρια πραγματοποιούν τόσο οι ίδιες οι εταιρείες, προκειμένου να διαφυλάξουν το κύρος τους, όσο και η πολιτεία, μέσω του ΣΔOE ή των KEΔAK (Kλιμάκια Eλέγχου Διακίνησης & Aποθήκευσης Kαυσίμου) του Yπουργείου Aνάπτυξης.
Oι συντελεστές της μελέτης
Σ. Στούρνας, Kαθηγητής ΕΜΠ, Διευθυντής Ε.Τε.Κ.Λ.
Ε. Λόης, Kαθηγητής ΕΜΠ
Φ. Ζαννίκος, Eπ. Kαθηγητής ΕΜΠ
Δ. Καρώνης, Λέκτορας ΕΜΠ
Μ. Κομιώτου, Δρ Χημικός Μηχανικός
Eυ. Τζιράκης, Μηχανολόγος Μηχανικός, Υπ. Διδ. ΕΜΠ
Υ. Ζαννίκου, Χημικός Μηχανικός, ΙΔΑΧ Ε.Τε.Κ.Λ.
Α. Αναστασάκος, Χημικός Μηχανικός, Υπ. Διδ. ΕΜΠ
Α. Δόλγυρας, Μηχανολόγος Μηχανικός
Μεταπτυχιακοί φοιτητές που εργάζονται στο Ε.Τε.Κ.Λ.
Προπτυχιακοί φοιτητές των σχολών Χημικών Μηχανικών, Μηχανολόγων Μηχανικών και Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ